Nic Balthazar maakte courtroom drama over klimaatzaak: “In de rechtbank wordt duidelijk hoe cynisch het spelletje is”

Deze documentaire zoomt niet gewoon in op de gevolgen van de opwarming van de aarde, maar brengt ook iemand in beeld die er concreet iets aan wil doen. Maakt dat deze film hoopvoller dan andere klimaatfilms?

Nic Balthazar: “Dat was toch de uitdaging waar we voor stonden. Ik zocht al langer naar een manier om een klimaatverhaal te vertellen zonder in apocalyptiek te vervallen, maar ook zonder sprookjesachtig te verkondigen dat we er met windmolens en zonneparken gaan geraken. Deze advocaat heeft handelingsperspectief gevonden, gewoon door de vraag te stellen: “Het kan toch niet dat dit wettelijk is?” Er is zoiets als milieurecht, maar mocht dat werken, waren onze rivieren niet vervuild, was onze lucht proper en zat onze atmosfeer niet overvol CO2. Dus is Roger Cox teruggegaan naar de beginselen van de wetgeving, dat je geen gevaar mag zijn voor anderen, dat je een zorgplicht hebt. De grote vervuilers der aarde zijn wel een gevaar, voor ons en voor de komende generaties.”

Hoe ben je bij het verhaal van Roger Cox uitgekomen?

Nic: “Ik wilde eerst een fictiefilm maken. Mijn idee was om een biopic te regisseren over Greta Thunberg en daar werkte ik een jaar aan, maar om familiale redenen bij haar kon dat plots niet doorgaan. Op een dag belde ik met Roger, die ik kende als onze advocaat bij vzw Klimaatzaak. Ik vroeg hem hoe het nu eigenlijk zat met bedrijven als Shell, die al sinds de jaren 90 weten dat ze hun beleid moeten aanpassen, maar er toch voor kozen om een van de meest vervuilende maatschappijen ter wereld te worden. Toen vertelde hij over de rechtszaak die hij aanspande tegen Shell. Dan dacht ik meteen: ‘misschien moet ik toch maar een documentaire maken’.”

“Roger zei me dat het saai zou worden, want hij zit zo’n 14 uur per dag achter zijn computer. De Nederlandse rechtbanken zijn bij de meest gedegen en gereputeerde ter wereld, maar voor een filmmaker ook de saaiste. Het is droge materie en het gaat er niet op z’n Amerikaans aan toe. Toch zag ik in het ongelooflijke david-en-goliathverhaal een spannend courtroom drama. Ik ben blij dat ik niet naar Roger heb geluisterd!”

Het was dus niet makkelijk om er een beklijvende film rond te maken?

Nic: “Een moeilijkheid was bijvoorbeeld de strategie van Shell, en bij uitbreiding de andere grote vervuilers, om helemaal niet te communiceren. Ze geven geen enkel interview of statement. Dat maakt het moeilijk om de andere kant in beeld te brengen. Alleen in de rechtbank praten ze, en dan wordt duidelijk hoe cynisch het spelletje eigenlijk in elkaar zit. In hun campagnes beweren ze dat ze allemaal groener en milieubewuster zijn geworden, maar in de praktijk gaat minder dan vijf procent van hun totale investeringen naar hernieuwbare energie. Tegelijk blijven ze - zeker nu - zoeken naar nieuwe olie- en gasvelden. Ook al zegt zelfs hun eigen beroepsorganisatie, het Internationaal Energieagentschap, dat dat inhoudt dat we geheid de ecologische afgrond in zouden tuimelen.”

De film won de publieksprijs op Docville. Zie je dat als een teken van steun voor de boodschap?

Nic: “Het jammere aan de klimaatzaak is dat alles heel gepolariseerd is. Er wordt in twee kampen gereageerd. Mensen die mee zijn met het klimaatverhaal zien hierin een positieve oproep dat iedereen toch iets kan doen met constructieve bijdragen die verder gaan dan recycleren en de eigen uitstoot beperken. Aan de andere kant hoor ik roepen dat ik aan heiligenverering doe en geen objectief portret heb gemaakt. Maar daar kom ik ook al van in het begin voor uit. Ik ben een klimaatactivist, ik wil niet op de vlakte blijven. Mijn standpunt is heel duidelijk: als we niet met z'n allen zeer snel wakker worden, zijn we eraan voor de moeite.”

“Daar komt wel bij dat ik als filmmaker een goed verhaal wil brengen. Iedereen staat toch een beetje te kijken van het cynisme van enerzijds die grote en machtige bedrijven en anderzijds de regeringen die zich in de tang laten nemen door die energiereuzen. Kijk maar naar alles wat vandaag gebeurt. En dan komt een advocaat tonen dat het ook anders kan. Dat veroorzaakt een schokgolf en een domino-effect. Het zorgt ervoor dat er ook in andere landen rechtszaken worden aangespannen.”

In België loopt ook een rechtszaak tegen de Belgische overheid met vzw Klimaatzaak, dat je mee oprichtte. Vorig jaar was er een vonnis waarbij de overheden collectief schuldig werden bevonden voor het nalatige klimaatbeleid, maar er geen concrete doelstellingen werden uitgesproken. Jullie gingen in beroep. Hoe staat het daar nu mee?

Nic: “Normaal kan zo’n beroepsprocedure makkelijk vijf tot tien jaar duren – terwijl wij al meer dan twintig jaar zeggen dat we geen dag meer te verliezen hebben om de brand te beginnen blussen. Maar het hoopvolle is dat het gerechtelijk apparaat begrijpt dat er haast achter zit, dus de zaak is in fast track vooruit geschoven en komt dus volgend jaar al in beroep voor een Brusselse rechter. Dat is heel snel voor het gerecht in ons land.”

“De rechter heeft begrepen dat de rechtbanken absoluut een rol te spelen hebben. Want wat de daling van onze uitstoot betreft, zijn we aan het falen. In 2050 moeten we aan een netto-uitstoot van nul zitten! Hoe langer we wachten, hoe moeilijker dat wordt. De vergelijking met een brand blijft nog de beste. Als je snel begint te blussen, maak je de grootste kans om de brand onder controle te krijgen. Als je te lang wacht, valt het niet meer te redden en is het evenwicht hopeloos verloren. Willen we dat risico echt nemen?”

De documentaire ‘Duty of Care: Pleiten voor het Klimaat’ is vanaf 7 september te zien in de bioscoop.