Nieuw op Canvas: Kinderen van de Holocaust

Het resultaat is een beklijvende zevendelige reeks waarin duidelijk wordt hoe de gruwel van de Holocaust ook bij de volgende generatie diepe wonden heeft geslagen. Net als Kinderen van de collaboratie (2017) en Kinderen van het verzet (2019) toont ook deze derde reeks hoe onze maatschappij ook vandaag nog altijd is doorvlochten van het oorlogsverleden.

Bekijk Kinderen van de Holocaust vanaf dinsdag 28 april om 21u20 op Canvas of waar je ook bent via proximuspickx.be of de Proximus Pickx-app. Via TV Replay bekijk je het programma tot 36 uur later wanneer jij wil!

Olivier Goris, netmanager Canvas: "Met 'Kinderen van de Holocaust' gaat Canvas verder op de ingeslagen weg. We brengen beklijvende geschiedenis in de huiskamer over een periode die onze ouders en grootouders heeft getekend en waarvan de maatschappelijke wonden nog steeds niet zijn geheeld. In 'Kinderen van de Holocaust' vertellen mensen op een serene manier over de stigmatisering, uitsluiting en uiteindelijk vervolging en uitroeiing van hun familieleden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat doen ze op zo’n manier dat voor iemand die het niet heeft meegemaakt, de gruwel haast onbevattelijk is. Tegelijk maakt deze reeks de kijker alert voor de mechanismen van een genocide en de lessen die we daaruit kunnen trekken voor vandaag."

Herman Van Goethem, rector UAntwerpen en auteur van '1942': "De gevolgen van de Holocaust zullen nog lang doorwerken op onze maatschappij. Het belang van reeksen als 'Kinderen van' is groot: we moeten het verleden in herinnering blijven brengen om ervoor te zorgen dat we nieuwe vormen van uitsluiting en polarisering al in een vroeg stadium kunnen herkennen. Alles begint met taal. Wanneer grote groepen worden gestigmatiseerd, uitgesloten en getackeld in de maatschappij, dan moeten we dat herkennen en ingrijpen. 'Kinderen van de Holocaust' maakt op een serene maar zeer pijnlijke manier duidelijk wat er kan gebeuren wanneer je dat niet doet. Op den duur geraak je als maatschappij zo verstrengeld in een geweldspiraal, dat alle normen en waarden verdwijnen en zoiets gruwelijk als de Holocaust kan plaatsvinden."

Anders dan bij voorgaande reeksen Kinderen van, hebben de makers er nu bewust voor gekozen om iets oudere getuigen te interviewen. De gruwel van de Holocaust is zo groot dat het essentieel is te kunnen luisteren naar mensen die het zelf hebben meegemaakt. Nu de laatste kroongetuigen van de Holocaust aan het verdwijnen zijn, heeft Canvas ervoor gekozen hen voorrang te geven.

Twee van de getuigen hebben zelf als jongvolwassenen de verschrikking van Auschwitz overleefd. Hun verhalen zijn beklijvend en gaan door merg een been. Daarnaast komen er ook een aantal getuigen van de tweede generatie aan het woord, mensen die pas na de oorlog zijn geboren, maar de pijn van het verlies overgeërfd kregen van hun ouders. De oudste getuige is vandaag 102, de jongste is 61. Ze zijn allemaal kinderen van de Holocaust.

In de reeks komen twaalf Joodse getuigen aan het woord. De twaalf vormen geen homogene groep, ze variëren in leeftijd, staan anders in het leven en heb een elk een eigen parcours gereden. Maar wat ze gemeen hebben, is het gewicht van het oorlogsverleden dat op hun schouders rust. Allemaal hebben ze in de loop van hun leven de Holocaust een plaats moeten geven. Sommigen zijn zelf vervolgd en gearresteerd tijdens de Tweede Wereldoorlog, anderen waren toen kind en zijn moeten onderduiken. Nog anderen zijn pas na de oorlog geboren, maar groeiden op met de zware erfenis ervan. Bijna allemaal hebben ze directe familieleden verloren in de Holocaust, of Shoah, zoals sommigen onder hen prefereren.

De oudste getuige was al zestien jaar toen Hitler in Duitsland aan de macht kwam. Ze zag hoe het antisemitisme van nazi-Duitsland een weg zocht naar de rest van Europa en hoe de Joodse bevolking stapje per stapje meer werd uitgesloten van het dagelijkse leven. Toen de oorlog in België uitbrak, was ze al 23. Net als zij vertellen ook de andere getuigen hoe de Joodse bevolking stelselmatig in het nauw werd gedreven, tot er niet meer te ontkomen viel aan de Duitse vervolgingsmachine. Wie het gevaar tijdig zag aankomen en er de financiële middelen voor had, kon vluchten, maar voor de meeste mensen was dat niet mogelijk. De getuigen vertellen over de discussies aan tafel: vluchten of niet? Onderduiken of niet? Ons kind onderbrengen bij wildvreemden, zonder dat we weten hoe het wordt behandeld? Of toch maar liever niet? Het doet de kijker nadenken over wat hij in een gelijkaardige situatie zou doen. Het zijn hartverscheurende dilemma's, die tot reflectie dwingen.

Sommige getuigen en verschillende van hun familieleden maakten de razzia’s in 1942 mee. Ze vertellen hoe er ’s nachts op de deur werd gebonkt, hoe Duitsers en Vlamingen binnenvielen, hoe zijzelf of familieleden net wel of net niet werden opgepakt en afgevoerd naar de Dossinkazerne. Daar, in de wachtkamer van de dood, werd alles klaargemaakt voor de deportatie naar Auschwitz-Birkenau. Wie geluk had, werd geselecteerd om als slaaf in dienst van grote Duitse bedrijven te werken. Wie ziek was of te oud, ging onmiddellijk naar de gaskamer.

75 jaar na datum blijven deze verhalen aan de ribben kleven. Het zijn die verhalen waarvan iedereen overtuigd is dat ze nooit mogen worden vergeten.

Maar ook de kinderen van de slachtoffers krijgen een forum in de reeks. De tweede generatie, die het leed van hun ouders altijd heeft gevoeld, maar er slechts zelden over heeft kunnen praten. Ze groeiden op met het gemis van familieleden en het voelbare trauma van hun ouders, maar kregen zelf nooit de kans om het volledig te verwerken. In veel gezinnen verkoos men de stilte boven de waarheid, die vaak té pijnlijk was om onder woorden te brengen. Deze tweede generatie is eveneens slachtoffer van de Holocaust, ook al zijn deze mensen vaak pas na de Tweede Wereldoorlog geboren.

De verschrikking van de Jodenvervolging is zo ingrijpend dat het een intergenerationeel trauma heeft veroorzaakt binnen de Joodse gemeenschap, een trauma dat nog decennia zal nodig hebben om te helen. De verhalen van de tweede-generatieslachtoffers zijn zelden of nooit verteld en daarom vaak ontluisterend. Heel hun leven voelden ze de onmogelijkheid om vragen te stellen, en nu de ouders zijn overleden, kerft de pijn van de onwetendheid diepe groeven in hun ziel.

De Holocaust ligt 75 jaar achter ons, maar hij is nog lang niet verdwenen. Deze verhalen maken dat op een pijnlijke, maar ook op een zeer eerlijke en openhartige manier duidelijk.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden tienduizenden Joden in België uitgesloten en vervolgd. De nazi-bezetter sluit de Joden met hulp van Belgen uit de samenleving. Sommige Joden vluchten, anderen duiken onder. Maar de meesten kunnen geen kant op. In de zomer van 1942 beslist de bezetter gewelddadige razzia’s uit te voeren om alle Joden op te pakken en naar kampen in het Oosten te sturen.

In de jaren die volgen op de Eerste Wereldoorlog kiezen veel Joden uit Oost-Europa ervoor om te migreren. De meesten willen de plas oversteken naar Amerika, maar velen blijven uiteindelijk in West-Europa. Antwerpen is met zijn wereldhaven een aantrekkingspool. Het Joodse leven ontwikkelt zich in België. In de jaren dertig kijken ze met angst naar wat er in Duitsland aan het gebeuren is.

Velen hebben familie in Polen en maken zich grote zorgen wanneer Duitsland het land in september 1939 bezet. Het wordt pas echt dramatisch wanneer het Duitse leger ook West-Europa verovert en België bezet. De eerste maanden van de oorlog lijkt er nog weinig aan de hand, maar dan volgen de anti-Joodse maatregelen elkaar snel op. De getuigen vertellen hoe zij en hun familie dit hebben beleefd en welke afwegingen ze voortdurend moesten maken. Vluchten of thuisblijven? Wat met de familie? Bevelen van de overheid volgen, of juist negeren?

Het net sluit zich langzaam rond de Joodse bevolking. De gemeenschap geraakt helemaal geïsoleerd en heeft geen enkele kans om te ontsnappen aan de Duitse vervolgingsmachine. Wanneer de bezetter in de zomer van 1942 begint met het massaal arresteren van Joden, is het voor velen al te laat. Op drie maanden tijd worden bijna 16.000 Joden uit België opgepakt en gedeporteerd. Alle getuigen uit de reeks hebben toen dierbaren verloren…

Met getuigenissen van Norbert Vos, Eva Fastag, David Wagman, Shaul Harel, Paul Sobol, Anna Erlich Liebermann, Michel Kichka, Betsy Sobol, Malka Koretzki en Regina Sluszny.

Vanuit de Mechelse Dossinkazerne worden duizenden Joden naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. Veel Joodse gezinnen beslissen om onder te duiken. Joodse kinderen worden bij niet-Joodse gezinnen gestald voor de duur van de oorlog. Wat volgt, is een leven van leugens en angst. Nazi’s en collaborateurs zoeken verwoed naar ondergedoken Joden. Voor wie ontdekt wordt, dreigt de hel van de deportatie.

Zomer 1942. Duitsers en Belgische collaborateurs voeren grootschalige razzia’s uit in Antwerpen. Doel is om zoveel mogelijk Joden op te pakken en naar Auschwitz-Birkenau te deporteren. Wie pech heeft en wordt opgepakt, belandt in Kazerne Dossin, de Mechelse wachtkamer van de dood. Elke keer er ongeveer duizend Joden in Dossin zijn verzameld, vertrekt er een trein naar het Oosten. De leefomstandigheden in het verzamelkamp zijn abominabel, de herinneringen van zij die er zelf hebben gezeten vlijmscherp. Wie Dossin vanbinnen heeft gezien, vergeet het nooit.

Veel Joden wachten niet tot de Duitsers voor hun deur staan, en beslissen om onder te duiken. Voor hen volgt een jarenlange zwerftocht langs verschillende onderduikadressen. Ze leven voortdurend in angst om ontdekt of verklikt te worden. Ouders worden van hun kinderen gescheiden, zonder dat ze weten waar hun kroost naartoe wordt gebracht. Ook driekwart eeuw later zorgt dat nog voor pijnlijke littekens op hun ziel.

Sommige kinderen belanden in een weeshuis, sommigen bij een katholiek gezin, anderen in een klooster. De meesten veranderen ook geregeld van onderduikadres. Maar het leven als ondergedoken kind zorgt ook voor een zekere verrijking. Sommige Joodse kinderen werden zo goed opgevangen door hun pleeggezin, dat ze deel van de familie waren. Die banden worden door velen tot op de dag van vandaag aangehaald…

Eens gesetteld, slagen vele ondergedoken Joden er in een nieuwe omgeving en met een valse identiteit in om uit het vizier van de Duitsers te blijven. Maar het gevaar loert altijd om de hoek, tot op de laatste dag van de oorlog…

Met getuigenissen van Eva Fastag, Norbert Vos, David Teszler, Shaul Harel, Anna Erlich Liebermann, David Wagman, Malka Koretzki, Regina Sluszny, Paul Sobol en Betsy Sobol.

Vanuit België worden tijdens de Tweede Wereldoorlog bijna 26.000 Joden, Roma en Sinti gedeporteerd, de meesten naar Auschwitz-Birkenau. Slechts 5% van hen zal de oorlog overleven. In Auschwitz worden de gedeporteerde Joden als slaven ingezet in het sinistere economische project van de nazi’s. Van zodra ze niet meer productief zijn, volgt de gaskamer. Wie in Auschwitz belandt, leeft van dag tot dag. Overleven, is het enige doel.

De overlevingskans in Auschwitz was bijzonder klein. Onmiddellijk na aankomst volgde er een eerste selectie: wie te oud, te jong of te zwak was, werd onmiddellijk naar de gaskamer gestuurd. Wie kon werken, werd in de slavenarbeid gedwongen. Zo lang iemand gezond en productief bleef, had hij een kans om te overleven. Maar gezond blijven in Auschwitz, was haast onmogelijk.
Betsy en Paul Sobol zijn twee van de laatste nog levende Belgische Auschwitz-overlevenden. Zij vertellen haarscherp hoe ze ’s nachts toekwamen in het kamp en gescheiden werden van hun familie. Hoe ze konden overleven in de hel van het Oosten en hoe ze nu terugblikken op die vreselijke ervaringen.

Ook andere getuigen vertellen in deze aflevering de aangrijpende verhalen van hun familieleden. Velen van hen overleefden de deportatie naar Auschwitz niet. Van hen rest er enkel het pijnlijke weten dat ze er zijn overleden. De nabestaanden hebben geen graf, geen datum van overlijden. Hoeveel er ook al over Auschwitz is geweten en geschreven, de verhalen grijpen 75 jaar later nog altijd naar de keel en doen ons nadenken over de onpeilbare gruwel van de nazi-vernietigingsmachine.

Met getuigenissen van Paul Sobol, Betsy Sobol, Norbert Vos, Patricia Ramet, Michel Kichka, Anna Erlich Liebermann en Eva Fastag.

De oorlog is voorbij. Voor de Joodse gemeenschap volgt een zware tijd. Hun bezittingen zijn verloren, hun huizen ingenomen. Iedereen heeft dierbaren verloren. Wie ondergedoken leefde, gaat op zoek naar hulp en andere overlevende familieleden. Niet zelden keren ze van een kale reis terug. De overheid biedt weinig hulp. De Holocaust-overlevenden zijn op zichzelf aangewezen.

Haast elke Europese Jood heeft familieleden verloren in de Holocaust. De overlevenden moeten na de oorlog hun leven weer op de rails zien te krijgen. Kinderen zijn vaak wees, jonggehuwden plots weduwe of weduwnaar. Bijna iedereen heeft één of twee ouders verloren. Het verlies van de familie is zo groot dat het wordt weggeduwd. De maatschappij heeft geen oog voor het leed van de Joden en zijzelf praten er liever niet over. Ieder heeft zijn rugzak te dragen, men wist het van mekaar.

De overlevende Joden vestigen hun aandacht op de primaire behoeften. Tachtig procent heeft geen kledij en slaapplaats na de oorlog. Ze moeten een woonst vinden, een job, en proberen weer een netwerk uit te bouwen. Maar de overheid zit niet op hen te wachten. De meeste uit België gedeporteerde Joden bezaten niet de Belgische, maar wel de Poolse nationaliteit, en met de snel escalerende Koude Oorlog behoren zij plots tot het vijandige kamp…

Met getuigenissen van Anna Erlich Liebermann, Eva Fasta, Shaul Harel, Michel Kichka, Malka Koretzki, Patricia Ramet, Regina Sluszny, Betsy Sobol, Paul Sobol, David Teszler, Norbert Vos en David Wagman.

Na de oorlog voelen veel Holocaust-overlevenden zich niet meer veilig in Europa. In 1948 wordt de staat Israël in het leven geroepen. Voor het eerst in de geschiedenis hebben Joden een eigen land, een land waar ze in de meerderheid zijn. Maar de oprichting is gecontesteerd. De oorspronkelijke Arabische bewoners worden verdreven. Het conflict dat ontstaat, is vandaag nog steeds aan de gang…

De naweeën van de Holocaust golven door de wereldpolitiek. In 1948 roept David Ben Goerion de staat Israël uit. Voor veel Joden voelt dit als een godsgeschenk. Eindelijk heeft het Joodse volk een eigen staat, een land waar zij in de meerderheid zijn. Met de Holocaust in het achterhoofd bouwen ze het land uit waar zij zich veilig voelen, maar die uitbouw gaat ten koste van de oorspronkelijke bewoners, de Palestijnen. Dat conflict duurt voort tot op vandaag. Erg genuanceerd kijken de getuigen naar de ontstaansgeschiedenis van Israël en de lange reeks conflicten die er de afgelopen zeventig jaar hebben gewoed en nog steeds woeden.

De jonge staat Israël toonde zich groot aan de wereld toen hij erin slaagde om nazi-kopstuk Adolf Eichmann in Argentinië te ontvoeren en in Jeruzalem te berechten. Hij werd door een Israëlisch tribunaal ter dood veroordeeld en nadat hij was opgehangen, verbrand en in zee gegooid. Het proces Eichmann was van cruciaal belang voor een erkenning van het slachtofferschap van de Joodse gemeenschap in Israël, en bij uitbreiding in de wereld.

Verschillende Joodse stemmen bieden in deze aflevering heel gevarieerde inzichten en tonen de kijker hoe de Holocaust altijd latent aanwezig is geweest in het beloofde land.

Met getuigenissen van Eva Fastag, Shaul Harel, Malka Koretzki, Regina Sluszny, Anna Erlich Liebermann, Norbert Vos, David Wagman, Michel Kichka, David Teszler, Betsy Sobol en Patricia Ramet.

Na de oorlog verdringen veel Holocaust-overlevenden hun verhaal. Ze willen iets maken van de toekomst en hun eigen kinderen niet bezwaren met het verleden. Pas in de jaren tachtig wordt dat lange zwijgen doorbroken. Overlevenden getuigen en proberen hun traumatische verleden eindelijk te verwerken…

Na de Tweede Wereldoorlog moest iedereen zijn eigen oorlogsverleden verwerken. Weinigen toonden interesse in het verhaal van de Joden. Maar ook binnen de Joodse gemeenschap werd er weinig over de Holocaust gesproken. De trauma’s waren zo groot en iedereen had zijn eigen leed. Overlevenden wilden hun eigen verdriet niet projecteren op hun kinderen, en dus werd erover gezwegen. Maar dat zwijgen weegt op een volgende generatie, die voelt dat er zaken zijn waar niet over kan worden gepraat. Het trauma van de tweede generatie is daarom niet minder zwaar om dragen. Ze groeien op in een gezin waar een onverwerkt verleden altijd aanwezig is, maar kunnen het niet onder woorden brengen.

Pas met de toenemende interesse voor de Holocaust vanaf de jaren tachtig, beginnen verschillende overlevenden hun verhaal te doen. Eindelijk wordt de stilte verbroken. Zeker rond de vijftigste verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog, halverwege de jaren negentig, worden er massaal getuigenissen opgenomen. Plots komen veel kampoverlevenden met hun verhaal. Ook voor de eigen familie is dat vaak een enorme schok…

De Holocaust is ondertussen een van de best bestudeerde historische gebeurtenissen, maar toch lijkt de maatschappij er niet uit te leren. Ondanks de grote kennis over de Jodenvervolging en de antisemitische propaganda die er aan de basis van lag, voelen onze getuigen het antisemitisme de laatste tijd weer sterk toenemen. Velen zijn bezorgd over hun toekomst, en die van hun kinderen.

Met getuigenissen van Anna Erlich Liebermann, Eva Fasta, Shaul Harel, Michel Kichka, Malka Koretzki, Patricia Ramet, Regina Sluszny, Betsy Sobol, Paul Sobol, David Teszler, Norbert Vos en David Wagman.

Massaal veel mensen waren betrokken bij de Holocaust. Hoe is het nazi-regime er toe gekomen om heel gewone mensen om te vormen tot moordenaars? Hoe ver reikt de verantwoordelijkheid van iedereen die een rol vervulde in het vervolgingssysteem? En wat met de Belgische verantwoordelijkheid? Zeven experten uit verschillende domeinen ontleden de systematiek van de nazi-vernietigingspolitiek.

In de laatste aflevering van Kinderen van de Holocaust krijgen de experten het woord. Zij buigen zich over de centrale vraag hoe een maatschappij zo ver is kunnen afglijden in een spiraal van massageweld dat de Holocaust heeft kunnen plaatsvinden. Zeven topexperts uit verschillende disciplines richten hun blik op het nazi-Duitsland van de jaren dertig en geven de kijker inzicht in de manier waarop een hele bevolking stelselmatig wordt meegetrokken in het bad van collectief geweld, door zeer gerichte propagandavoering.

Daarnaast gaan ze ook in op de Belgische situatie. Aan de Holocaust hebben miljoenen mensen meegewerkt en die massale aanhouding, deportatie en vernietiging van zoveel Europese Joden was onmogelijk geweest zonder de verregaande medewerking van collaborateurs, burgers, agenten en magistraten in de bezette gebieden. Dus ook in België. Welke verantwoordelijkheid draagt België, en de Belgen?

En hoe kijken we vandaag naar die schuld en betrokkenheid? Wat waren de marges, welke keuzes waren er? Hoe zit het met groepsdruk en individuele verantwoordelijkheden? De experts bieden inzicht en doen de kijker nadenken over zijn eigen positie. Hoe zouden wij hebben gereageerd als we ons in een gelijkaardige situatie bevonden? En meer nog: wat doen we vandaag om onrecht en uitsluiting aan te kaarten of tegen te gaan?

In deze aflevering grijpen de makers ook terug naar het rijke archief van Maurice De Wilde, die in de jaren tachtig tientallen interviews afnam van oud-collaborateurs. Hun woorden krijgen een andere betekenis in combinatie met de wetenschappelijke inzichten van vandaag, als het gaat over daderschap, collectief geweld en de marge om neen te zeggen.

De experten die aan het woord komen zijn Laurence Schram (historica, Kazerne Dossin), Mary Fulbrook (historica, University College Londen), Ine Van linthout (professor toegepaste taalkunde VUB), Christophe Busch (criminoloog, voormalig directeur Kazerne Dossin), Herman Van Goethem (jurist/historicus, Universiteit Antwerpen), Ugur Üngör (socioloog/historicus, NIOD) en Frank Seberechts (historicus).

Bekijk Kinderen van de Holocaust vanaf dinsdag 28 april om 21u20 op Canvas of waar je ook bent via proximuspickx.be of de Proximus Pickx-app. Via TV Replay bekijk je het programma tot 36 uur later wanneer jij wil!