Nieuw op Canvas: Kinderen van het verzet

Hoe bepalend is de oorlog geweest voor deze 'tweede generatie'-oorlogsslachtoffers? En hoe kijken de getuigen naar de wereld van vandaag? In een tijd van polarisering en extremisme uiten sommigen hun vrees voor de toekomst en hameren ze op het belang van de herinnering.

Bekijk Kinderen van het verzet vanaf dinsdag 22 oktober om 21u20 op Canvas of waar je ook bent via proximuspickx.be of de Proximus Pickx-app. Via TV Replay bekijk je het programma tot 36 uur later wanneer jij wil!

Olivier Goris, netmanager Canvas: "Met 'Kinderen van het verzet' brengt Canvas opnieuw een noodzakelijke reeks over de manier waarop wij in Vlaanderen omgaan met moeilijke bladzijden uit onze geschiedenis. Verzet en collaboratie zijn latente thema’s in onze maatschappij, ze zorgen nog altijd voor beroering. 'Kinderen van het verzet' geeft een stem aan mensen voor wie de oorlog traumatische ervaringen heeft gebracht, maar die hun verhaal decennialang nergens kwijt konden. De reeks toont aan dat de Tweede Wereldoorlog ook 75 jaar na datum nog altijd gevolgen heeft in het Vlaanderen van vandaag."

Historicus Koen Aerts (UGent) zorgde net als bij de Kinderen van de collaboratie ook nu voor de wetenschappelijke begeleiding: "'Kinderen van het verzet' is een even logisch als noodzakelijk vervolg op 'Kinderen van de collaboratie'. Logisch omdat ook deze reeks focust op kinderen die opgroeien in de schaduw van het oorlogsverleden. Noodzakelijk omdat ze een portret brengt van kinderen die in de hoek zitten waar tijdens de bezetting de klappen vielen, een kamp dat na de oorlog vaak werd vergeten of geridiculiseerd. Hoewel het verzet als winnaar uit de oorlog kwam, verloor het in de Vlaanderen de strijd om de herinnering. Canvas maakt de inhaalbeweging en geeft dat verhaal een stem, een gezicht en een betekenis."

Nico Wouters is directeur van het Studiecentrum Oorlog en Maatschappij (CegeSoma). Hij beaamt het gebrek aan aandacht waar verzetsmensen decennialang mee moesten omgaan: "De geschiedenis van het verzet in Vlaanderen is niet zozeer 'onverwerkt verleden' als wel 'vergeten verleden'. Terwijl de collaboratie en de repressie overmatig veel aandacht krijgen, verdwijnt het verzet na 1945 geleidelijk tussen de plooien van de geschiedenis. Toch heeft het verzet ook in Vlaanderen een sterke aanwezigheid en een rijke geschiedenis. Daarom is deze nieuwe reeks wellicht nog belangrijker dan die over de collaboratie. 75 jaar na de bevrijding voegt ze een essentiële laag toe aan de eenzijdige oorlogsherinnering in Vlaanderen."

De dertien 'kinderen van het verzet' die in deze reeks aan het woord komen, vormen geen homogene groep. Ze staan allemaal anders in het leven, met hun eigen bagage en overtuigingen. Wat ze wel delen, is de erfenis van een bezwaard oorlogsverleden.

De groep is ook in de benadering van dat verleden heel divers, maar één ding hebben ze allemaal gemeen: ze zijn trots op hun ouders, die ervoor hebben gekozen zich niet neer te leggen bij de Nazi-bezetting en actief in het verzet te stappen. Ook al had die keuze voor velen van hen dramatische gevolgen.
De getuigen vertellen over de risico’s die hun ouders namen tijdens de oorlog. Die ouders zaten allemaal in het verzet, maar hielden zich met heel verschillende activiteiten bezig. Sommigen verspreidden sluikpers, anderen hielpen mensen onderduiken en nog anderen pleegden aanslagen of sabotagedaden.

Sommige getuigen hebben de oorlog als kind of als jonge tiener heel bewust meegemaakt, anderen zijn pas jaren na de oorlog geboren. De jongste getuige in de reeks is 53, de oudste is 92. De oudere getuigen zijn vaak getraumatiseerd door wat ze tijdens de oorlog zelf hebben beleefd. Sommige van hen zagen hoe hun ouder of ouders werden gearresteerd door de Duitsers. In een aantal gevallen keerden ze nooit terug. De getuigen herinneren zich hoe het voelde om voortdurend in angst te leven, bang voor een inval van de Gestapo. En hoe het was om als kind een groot geheim te dragen, waar je tegen niemand iets over mocht zeggen. Al die ervaringen hebben op hen een blijvende impact gehad.

De jongere getuigen in de reeks delen dan weer andere ervaringen. Zij behoren tot een naoorlogse generatie die opgroeide in een gezin waar de oorlog nog dagelijks aanwezig was. Maar vaak rustte op dat verleden een taboe, waardoor het onmogelijk was om vragen te stellen aan hun ouders. De kinderen werden geconfronteerd met gebeurtenissen en emotionele uitbarstingen die ze niet konden plaatsen en niet zelden zochten ze zelf een manier om te ontsnappen aan die oorlog. Meestal voelden ze pas decennia later de nood om te gaan graven in het oorlogsverleden van hun ouders. Wat ze ook deden en doen in het leven, ook voor hen is de oorlog nooit ver weg.

In de reeks komen in totaal dertien getuigen aan bod: Nelly Baeten (1952), Ellen De Soete (1966), Yvette Elyn (1937), Henri Heimans (1948), Bernadette Kiebooms (1934), Laurent Marting (1938), Yvette Merchiers (1935), Henri Minten (1927), Carmen Mussche (1942), Marcel Torfs (1951), Bertje Ureel (1937), Laurette Van Damme (1949) en Jan Vanriet (1948).

Net zoals Kinderen van de collaboratie is ook Kinderen van het verzet chronologisch opgebouwd. De eerste aflevering begint met de Duitse inval in België in 1940 en de laatste eindigt in het nu.

De verhalen van de getuigen worden gestoffeerd met uniek archiefmateriaal uit binnen- en buitenlandse archieven. Net als bij Kinderen van de collaboratie zorgde animator Joost Jansen voor de sfeervolle en ingetogen generiek en animaties in de afleveringen. Johan Hoogewijs tekende net zoals in Kinderen van de collaboratie en Kinderen van de kolonie voor op maat gecomponeerde muziek. De wetenschappelijke begeleiding van de reeks berustte bij dr. Koen Aerts (UGent), die zijn expertise eerder ook al leende voor de Kinderen van de collaboratie.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog stapten tienduizenden Belgen in het verzet tegen de Nazi’s. Hun kinderen getuigen over die oorlogsperiode. Wat deden hun ouders, waarom gingen ze in het verzet en hoe gevaarlijk was dat? Beseften ze welk risico ze namen en welke impact hun verzet kon hebben op hun omgeving?

De kinderen herinneren zich de oorlogsperiode nog levendig. Hoe ze moesten zwijgen over wat ze thuis zagen en hoorden, en hoe bang ze waren dat de verzetsdaden van vader of moeder zouden worden ontdekt.

Veel verzetslieden werden opgepakt door de Duitsers. Die arrestaties staan 75 jaar later bij vele kinderen nog op het netvlies gebrand. Sommige getuigen zagen hun vader of moeder nooit terugkeren uit Duitse gevangenschap. Vandaag blikken ze terug: was het dat allemaal waard? En welk gevoel overheerst: trots om wat ze deden? Of verbittering om het onherstelbare verlies?

September 1944. Het grootste deel van België is bevrijd, maar de oorlog is nog niet voorbij. Tienduizenden Belgen zitten nog vast in Nazi-concentratiekampen in Duitsland. De familie is niet op de hoogte van hun lot. Het is bang afwachten wie terugkomt en wie niet. En wanneer de overlevenden terugkomen, zijn hun verhalen zo gruwelijk dat haast niemand ze gelooft.

De getuigen vertellen hoe zij de bevrijding in België meemaakten. Het was vaak erg dubbel: langs de ene kant vreugde om het einde van de bezetting, langs de andere kant de grote onzekerheid over het lot van vader of moeder. Maandenlang bleef die onzekerheid hun leven bepalen. Pas in de zomer van 1945 kwam er nieuws: had hun vader of moeder de kampen overleefd of niet? En in welke toestand?

De verhalen over die kampen kwamen vaak pas veel later. Ze zijn zo gruwelijk dat het voor veel kinderen ook vandaag nog heel moeilijk is om te vertellen wat hun ouders in Duitse gevangenschap hebben doorgemaakt.

De oorlog is voorbij, maar in veel gezinnen van verzetslui blijft hij nog decennia lang elke dag aanwezig. En toch is spreken over die oorlog vaak taboe. Kinderen groeien op met de oorlogstrauma’s van hun ouders. Wie het oorlogsverleden oprakelt, rijt daarmee ook oude wonden open. Overlevenden van de kampen hebben vaak het gevoel dat ze hun verhaal enkel bij lotgenoten kwijt kunnen. Alleen wie het zelf heeft meegemaakt, kan begrijpen wat er in hen omgaat.

De maatschappij zit niet te wachten op hun verhalen en neemt de vlucht vooruit. Oud-verzetsmensen kruipen in hun schulp en bouwen een muur om zich heen. Voor hun kinderen zijn de gevolgen van de oorlog bij hun ouders dagelijks zichtbaar: nachtmerries, woede-uitbarstingen, lichamelijke en geestelijke pijnen, stilzwijgen, verbittering. Ze moeten een manier vinden om er mee om te gaan en worstelen soms nu nog met de zoektocht om alles een plaats te geven.

In de jaren vijftig en zestig verenigen oud-verzetslieden zich en proberen ze te wegen op het publieke debat. Ze strijden voor een strenge bestraffing van collaborateurs en erkenning voor hun eigen verzetsdaden. Later verzetten ze zich met man en macht tegen de plannen om amnestie aan collaborateurs te verlenen. Dat die collaborateurs steeds vaker van zich laten horen, valt in verzetskringen niet in goede aarde.

Hoe meer jaren verstrijken, hoe moeilijker het voor oud-verzetsmensen wordt om hun stem te laten horen. De herinnering aan wat zij deden tijdens de oorlog raakt vervaagd. Er ontstaan mythes die het imago van het verzet besmeuren. Rond het verzet hangt in de jaren zeventig een waas van avonturisme, banditisme en criminaliteit. Veel verzetsmensen zijn verbitterd door de scheefgetrokken herinnering aan hun daden.

De Tweede Wereldoorlog ligt ondertussen al 75 jaar achter ons, maar voor kinderen van verzetsmensen is hij nog dagelijks aanwezig. De oorlog heeft hun leven getekend. Hun engagement op sociaal en maatschappelijk vlak is gelinkt aan het verleden en velen zetten de strijd van hun ouders tegen het extremisme vandaag nog voort.

Vele kinderen van het verzet maken zich zorgen over de erfenis van de daden van hun ouders. Ze kijken door die bril naar de actualiteit en hebben daar ook uitgesproken meningen over. Maar bovenal komt één boodschap altijd bovendrijven: nooit vergeten.

In de laatste aflevering analyseren een aantal experten de beeldvorming in Vlaanderen over het verzet. Waarom denken wij over het verzet wat we denken? Er zijn zo’n aantal beelden die rond het verzet hangen, die doorheen de jaren dominant zijn geworden. Wie over het verzet spreekt, zal vaak beginnen over de zogenaamde 'septemberweerstanders'. Mensen die op het laatste moment in het verzet zijn gegaan, en zich dan tijdens de straatrepressie te buiten gingen aan wreedheden tegen verdachten van collaboratie. Maar stoelt dat beeld ook op werkelijkheid? En waarom zitten er geen verzetsstrijders in het collectieve geheugen in Vlaanderen?

Het verzet heeft in Vlaanderen nooit echt kunnen rekenen op veel publieke belangstelling. De vaderlandslievende organisaties zijn er niet in geslaagd om met één stem naar buiten te treden. Er is in Vlaanderen altijd veel meer aandacht geweest voor de collaboratie dan voor het verzet. Het verzet kreeg nauwelijks aandacht in de populaire beeldcultuur en ook op academisch gebied was er weinig interesse.

Die lacunes worden pas de laatste decennia ingevuld, maar als het gaat over beeldvorming over het verzet, houden veel mythes hardnekkig stand. In deze aflevering leggen historici uit hoe het komt dat Vlaanderen zo’n unieke omgang met dat verzetsverleden heeft gecultiveerd en proberen ze enkele hardnekkige foute denkbeelden de wereld uit te helpen.

Komen aan het woord: Koen Aerts (UGent), Pieter Lagrou (ULB), Nico Wouters (CegeSoma), Dimitri Roden (Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk), Babette Weyns (UGent), Michèle Corthals (UA) en Bruno De Wever (UGent).

Bekijk Kinderen van het verzet vanaf dinsdag 22 oktober om 21u20 op Canvas of waar je ook bent via proximuspickx.be of de Proximus Pickx-app. Via TV Replay bekijk je het programma tot 36 uur later wanneer jij wil!