Oscarwinnende docu ‘Navalny’ (Canvas): het lot van Poetins grootste tegenstander

Anno 2012 gold Alexej Navalny als een nationalistische advocaat die de woekerende corruptie in zijn land wou aanpakken. Hij leidde samen met andere tegenstanders van het regime geregeld protesten tegen president Poetin in Sint-Petersburg.

Datzelfde jaar plaatste het Russische gerecht hem onder huisarrest. Hij werd beschuldigd van verduistering en misbruik van vertrouwen. Als adviseur van een houtproductiebedrijf in Kirov zou hij “op grote schaal” geld hebben verduisterd. Hij riskeerde daarvoor een celstraf van 10 jaar. Volgens Navalny ging het om een poging van het Russische gerecht om politiek andersdenkenden uit te schakelen.

Enkele maanden later startte het Russische gerecht opnieuw een onderzoek naar Navalny. Hij werd samen met zijn broer Oleg verdacht van oplichting en het witwassen van zwart geld. De zaak gaat terug tot 2008, toen Oleg Navalny aan het hoofd stond van een Russisch koerierbedrijf. De gebroeders Navalny zouden toen een onderneming voor meer dan 55 miljoen roebel (1,38 miljoen euro) hebben opgelicht. Even later opende het Russische gerecht een derde onderzoek naar Navalny. Volgens speurders zou de blogger 100 miljoen roebel (ongeveer 2,5 miljoen euro) gestolen hebben van de vroegere rechtse politieke partij Unie van Rechtse Krachten in 2007. 

Het jaar nadien werd Navalny veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf van vijf jaar wegens verduistering. Getuigen van de verdediging werden niet gehoord. Daags na zijn veroordeling werd hij op borgtocht vrijgelaten in afwachting van het hoger beroep, maar de Russische autoriteiten bleven hem viseren. In 2014 werd hij nog maar eens tot twee maanden huisarrest veroordeeld.

In december 2014 werd de oppositieleider door het gerecht in Moskou schuldig bevonden in een fraudezaak. Hij zou bij verschillende bedrijven, waaronder ook een filiaal van het Franse cosmetisch bedrijf Yves Rocher, voor in totaal meer dan 600.000 dollar geld verduisterd en vervolgens witgewassen hebben. Navalny werd veroordeeld tot 3,5 jaar cel met uitstel. Zijn broer Oleg kreeg een effectieve celstraf van 3,5 jaar.

In 2017 werd Navalny opnieuw schuldig bevonden aan verduistering. Hij kreeg vijf jaar cel met uitstel. De rechtszaak moest opnieuw gevoerd worden omdat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens had geoordeeld dat hij geen eerlijk proces had gekregen in 2013.

Later dat jaar mocht hij een kruis maken over zijn presidentiële ambities. Een rechtbank maakte het hem onmogelijk om aan de presidentsverkiezingen deel te nemen wegens zijn veroordeling voor geldverduistering. In de volgende maanden en jaren werd Navalny talloze keren opgepakt bij demonstraties tegen Poetin en veroordeeld tot geldboetes en korte celstraffen voor zijn rol in de manifestaties.

In augustus 2020 belandde hij op intensieve zorg door een vermoedelijke vergiftiging. Deze episode is het onderwerp van de documentaire ‘Navalny’. Navalny zat op een vlucht van Siberië naar Moskou toen zijn gezondheidstoestand plots fors verslechterde. Er moest daarom een noodstop gemaakt worden. Zijn toestand was ernstig: hij lag in een coma in een ziekenhuis in Siberië. Een politielaboratorium trof een industriële chemische stof aan op het lichaam van Navalny, die voor verdere medische behandeling overgebracht werd naar een ziekenhuis in Berlijn.

Begin september kondigde de Duitse regering aan dat er “ondubbelzinnig bewijs” was gevonden voor de vergiftiging van Navalny met een zenuwgas. Enkele dagen later werd de oppositieleider uit zijn kunstmatige coma gehaald. Intussen bevestigden ook enkele gespecialiseerde laboratoria in Frankrijk en Zweden dat Navalny vergiftigd werd met het zenuwgas novitsjok. Op 22 september werd hij na 32 dagen ontslagen uit het ziekenhuis in Berlijn.

In een interview met het Duitse weekblad Der Spiegel stelde Navalny president Vladimir Poetin verantwoordelijk voor zijn vergiftiging. Navalny en zijn team, bijgestaan door journalisten van CNN en Bellingcat, hebben naar eigen zeggen aanwijzingen gevonden die naar het Kremlin leiden.

In januari 2021 werd hij bij zijn terugkeer naar Rusland meteen opgepakt op de luchthaven. De Russische Federale Penitentiaire Dienst liet weten dat Navalny de voorwaarden van een veroordeling tot een voorwaardelijke gevangenisstraf opgelopen in 2014 geschonden had. De Westerse wereld schreeuwde om zijn vrijlating, maar daar had Rusland geen oren naar. Er volgde een reeks massabetogingen ter ondersteuning van Navalny.

In februari 2021 werd Navalny door de rechtbank veroordeeld tot twee jaar en acht maanden cel. In beroep werd zijn straf met anderhalve maand verminderd. Hij werd overgebracht naar een strafkolonie in Pokrov, in de oblast Vladimir. Zijn aanhangers kwamen overal in Rusland de straat op, de autoriteiten gingen over tot massa-arrestaties. Nog in april hield de opposant een hongerstaking van 24 dagen om de omstandigheden van zijn opsluiting in het strafkamp aan te klagen. Eind 2021 diende hij voor een vierde keer een klacht in omtrent de omstandigheden van zijn gevangenschap.

In maart 2022 – luttele weken na de Russische inval in Oekraïne – werd Navalny tot nog eens negen jaar strafkamp veroordeeld. De vader van twee moest zich deze keer verantwoorden voor het vermeend verduisteren van miljoenen roebels voor zijn anticorruptiestichting, die nu verboden is in Rusland, en voor het beledigen van een rechter in een eerder proces. Hij werd schuldig bevonden. In juni 2022 werd Navalny overgeplaatst naar een extra beveiligd strafkamp in Melechovo, ongeveer 250 kilometer ten oosten van Moskou.

Intussen zit Navalny al meer dan twee jaar opgesloten. Buiten Rusland geldt hij als een politiek gevangene. Bovendien hangen hem bijkomende celstraffen boven het hoofd. De Russische justitie heeft nieuwe beschuldigingen tegen hem ingesteld, zo liet Navalny zelf weten op sociale media. Die luiden volgens Navalny: “promotie van terrorisme”, “het oproepen tot extremisme”, de “financiering van extremistische activiteiten” en “rehabilitatie van het nazisme”. Zijn advocaten berekenden dat hij daarvoor nog eens dertig jaar gevangenisstraf riskeert.

Bekijk ‘Navalny’ vanavond om 20u op Canvas of waar je ook bent via Pickx.be of de Pickx-app.