‘The Untouchables’ (VTM 4): het verhaal achter de legendarische trappenscène

Brian De Palma’s talent als regisseur komt het meest bovendrijven in gewelddadige confrontaties tussen zijn hoofdrolspelers. Denk aan de bloederige afsluitende shoot-out in ‘Scarface’ of de stand-off in de zwembadkamer in ‘Carlito’s Way’. Deze scènes illustreren De Palma’s genialiteit als schepper van suspense of shock: een meester in het manipuleren en monteren van beelden voor een maximaal effect.

Dat meesterschap bereikte zijn hoogtepunt op één specifiek moment in ‘The Untouchables’. De film als geheel behoort naast ‘Scarface’ en ‘Carlito’s Way’ tot De Palma’s meest befaamde thrillers. Maar in een film vol opvallende scènes, is die in het Union Station zonder twijfel de meest memorabele.

De scène, gefilmd in hartverscheurende slow motion, is spannend in de context van de film, maar zo sterk geregisseerd dat ze gemakkelijk op zichzelf staat, zonder enige voorkennis van de personages of hun beweegredenen. De Palma’s beeldvoering en montage zijn zo nauwkeurig dat het zelfs voor een toevallige kijker gemakkelijk is om te onderscheiden wie de schurken, helden en slachtoffers zijn.

We schetsen de plaats van de scène in de film: het is het tijdperk van de drooglegging in Chicago. De idealistische agent Elliott Ness (Kevin Costner) en zijn rechterhand George Stone (Andy Garcia) zijn aangekomen bij het Union Station van de stad om maffia-accountant Walter Payne (Jack Kehoe) te arresteren, die bewijsmateriaal bezit dat misdaadbaas Al Capone in de gevangenis kan doen belanden.

Wat volgt is het cinematografische equivalent van een domino-effect. In een zorgvuldig opgezette, brede opname zien we Ness en Stone het station binnenkomen. De twee kleine figuren vallen in het niet bij de kolossale pilaren van het gebouw. Ness blijft boven aan de trap staan, Stone daalt ondertussen af naar de verdieping eronder en passeert daarbij een paar matrozen.

De Palma bouwt de spanning geleidelijk op. Ness kijkt peinzend naar een klok aan de muur, die langzaam naar 12 uur tikt – altijd een onheilspellend tijdstip in films. Aan de voet van de trap verschijnt een jonge moeder, die een kinderwagen voortduwt en twee zwaar uitziende koffers vasthoudt. Zonder dialoog illustreert De Palma wat er in het hoofd van zijn held omgaat: Ness staat toe te kijken, nerveus verscheurd tussen hulp bieden aan de vrouw en op de uitkijk staan voor de accountant.

De Palma’s opbouw duurt meer dan vijf minuten. Aangezien de klok eerder 11u55 aangaf, speelt deze scène zich min of meer in real time af – iets wat steeds zeldzamer wordt in de hyperkinetische thrillers van de 21e eeuw.

Uiteindelijk geeft Ness toe aan zijn goede aard en snelt de trap af om de moeder een handje toe te steken en haar kinderwagen de trap op te sleuren. Met elke klap van de wielen op de trap bouwt De Palma het gevoel van anticipatie op. Vanuit een point-of-view shot kijkt Ness toe hoe het scenario waar hij bang voor is, zich ontvouwt: verschillende mannen in pak komen uit de deuren onder de klok. Van over zijn rechterschouder verschijnt de accountant, die de trap afdaalt.

Een andere figuur duikt op, die Ness onmiddellijk herkent als een van Capone’s mannen. En dan barst een vuurgevecht los; zwaaiend met een geweer laat Ness de kinderwagen – met baby en al – per ongeluk de trap afrollen. De kinderwagen die de trap afdondert is geïnspireerd op de Odessa Steps-scène in Sergei Eisensteins propagandafilm ‘Battleship Potemkin’ uit 1925. Naar dezelfde scène werd al vaak verwezen in de cinema voordat De Palma ze zich in 1987 toe-eigende. Francis Ford Coppola voerde een soortgelijke trapscène op in ‘The Godfather’.

De kogels vliegen in het rond terwijl de baby in zijn houten kinderwagen van de trappen van het Union Station dondert. Een paar ongelukkige matrozen lopen in de vuurlijn van een gangster. Het meest huiveringwekkende van al is dat een paar kogels de kinderwagen raken, maar wonderbaarlijk genoeg blijft het kind ongedeerd. Beelden van de wielen van de kinderwagen die de trap afkletsen worden afgewisseld met bebloede lijken en suizende kogels.

Ness grijpt naar het kind en schiet tegelijkertijd boeven neer. Dan, na meer dan zeven minuten spanning, volgt de pay-off. Stone schiet te hulp en brengt de kinderwagen met een knie tot stilstand, terwijl Ness een schurk neerschiet die op de loer ligt bij een Dorische zuil. Na een korte confrontatie bereikt de scène zijn bloederige maar onvermijdelijke climax: Stone heeft zijn wapen gericht op de laatste van Capone’s mannen, die de accountant gegijzeld heeft in een laatste wanhoopsdaad. Op Ness’ bevel, “Pak hem”, wordt een enkele kogel afgevuurd en de schurk uitgeschakeld.

Verbazingwekkend genoeg stond deze schietpartij niet eens in het originele script. Ness en Stone zouden oorspronkelijk een vuurgevecht aangaan in een treinwagon. Toen de bazen van Paramount concludeerden dat het bouwen van een trein uit de jaren 30 het budget te ver zou oprekken, bedacht De Palma de scène die in de uiteindelijke film te zien is, gefilmd op locatie in het station van Chicago om geld te besparen. Zo ontstond – deels per toeval – één van de mooiste actiescènes in de cinema van de jaren 80.

Bekijk ‘The Untouchables’ vanavond om 22u50 op VTM 4 of waar je ook bent via Pickx.be of de Pickx-app.