De schokprent 'American History X', ook vandaag nog pijnlijk actueel

Het verhaal zat dramatisch en psychologisch goed in elkaar. In plaats van simpelweg de gruwel van het nazistische gedachtegoed te demonstreren, zoomde scenarist David McKenna in op wat het op privé, sociaal en familiaal vlak allemaal teweeg kan brengen. Derek Vinyard (gespeeld door een meesterlijke Edward Norton) komt na een tijdje in de gevangenis weer vrij en beslist zijn fascistische verleden de rug toe te keren. Maar dat is buiten zijn jongere broertje Danny (gespeeld door Edward Furlong) gerekend, die stilaan in de ban van het neonazisme geraakt -grotendeels om zijn stoere broer te kopiëren. Derek doet er alles aan om zijn broertje te beschermen, maar geraakt zo zelf weer verwikkeld in een morbide, racistische onderwereld. McKenna inspireerde zich voor het verhaal op zijn eigen jeugdervaringen in de punkrockscene van San Diego en vatte daarmee perfect de onderstroom van toen. En van nu, moeten we helaas vaststellen.

Er zaten enkele schokkende scenes in, met name eentje waarin een stoeprand een gruwelijke hoofdrol speelt, maar daarover gaan we niet uitweiden. Wat de film zo bijzonder maakte, is dat het een menselijk gelaat gaf aan dat oprukkende neonazisme. Waardoor het ook veel meer impact had op de kijker, die er -afhankelijk van de eigen opvattingen- ofwel herkenning in zag ofwel meer begrip mee kreeg. Niet voor niets werd en wordt de film nog steeds vaak gebruikt als educatief lesmateriaal in de Amerikaanse scholen.

De film betekende de grote doorbraak van Edward Norton in Hollywood: hij kreeg een Oscar-nominatie voor zijn hoofdrol en schitterde een jaar later ook in het al bijna even controversiële ‘Fight Club’. Al ging er heel wat tumult vooraf aan dat succes, de opnames van ‘American History X’ verliepen immers zeer chaotisch en een conflict tussen regisseur Tony Kaye en de studiobonzen van New Line Cinema zorgde voor een gespannen sfeer op de set. Kaye, die voordien enkel videoclips en reclamespots had gedraaid, had er een net iets te flitsende en wervende promofilm voor het neonazisme van gemaakt. Uiteindelijk nam Norton zelf mee plaats aan de montagetafel om een eigen (en langere) versie te maken van de film. Tot grote frustratie en woede van regisseur Tony Kaye, die zich nadien distantieerde van de film.

Tegenover GQ Magazine vertelde Norton daar het volgende over: “Het was een knap Shakespeariaans verhaal, maar het maken van de film had meer weg van een guerilla.” En tegenover The Guardian legde hij heel fijnzinnig uit wat ‘American History X’ zo relevant maakt: “Een reactie die we al te vaak hebben op thema’s als racisme is om het gedachtegoed zo hartstochtelijk te haten dat je ook meteen de persoon die eraan verbonden is negeert. Maar deze film confronteert je met het meer complexe karakter van die racistische persoon. Het dwingt je om ook zijn tragedie te zien.”

Guy Torry, die als de zwarte Lamont een kleinere rol heeft, ondervond aan den lijve welke impact de film heeft. Torry, nu een gevierd acteur en comedian maar toen debuterend in ‘American History X’, vertelt hoe hij ooit na een show van hem werd aangeklampt door een blanke man. Die hem met tranen in de ogen vastpakte. “Hij was vroeger een skinhead”, doet Torry het relaas van die bijzondere ontmoeting, “maar het zien van die film had zijn leven veranderd. Gered zelfs. Want hij zat op een destructief pad naar donkere plaatsen.”

De anekdote toont nogmaals dat ‘American History X’ bijna 25 jaar na release niet enkel zijn waarde als tijdsdocument heeft, of als waarschuwing dat onze maatschappij op dat vlak nog niet veel progressie maakte, maar dat het ook nog steeds als sensibiliseringstool kan gebruikt worden -niet enkel in de Amerikaanse scholen. De ogen openen van zowel de haatdragende mensen als de gehate mensen zelf.  

Bekijk 'American History X' op zondag 17 juli om 21u40 op Play 6, of waar je ook bent via Pickx.be of de Proximus Pickx-app. Niet gezien? Geen zorgen, met TV Replay bekijk je het programma tot 36 uur later en via de site of de app tot 7 dagen later wanneer jij wil.