Waarom Stanley Kubricks ‘Lolita’ anno 2022 niet meer door de beugel kan

‘Lolita’ ging op 13 juni 1962 in première in New York. De Amerikaanse cineast Stanley Kubrick, toen amper 33 jaar oud, zou later uitgroeien tot één van de meest invloedrijke en geroemde regisseurs van zijn generatie. Hij maakte van ‘Lolita’ een film voor de eeuwigheid. Op de Oscars van 1963 werd de film genomineerd in de categorie ‘beste bewerkt scenario’.

Lange tijd durfden filmmakers hun vingers niet verbranden aan het onderwerp, namelijk de seksuele uitbuiting van een minderjarig meisje. Kubrick slaagde erin om het verhaal te verzoenen met de puriteinse normen in het Amerika van de jaren 1960, zonder aan de essentie van de plot te raken. Het kernverhaal waarbij een pedofiel verliefd wordt op de jonge dochter van zijn hospita, met de moeder trouwt om toegang te krijgen tot de dochter en het meisje na de dood van de moeder bijna tot zijn gevangen minnares maakt, blijft intact.

De enige echte concessie aan het publieke fatsoen was dat Kubrick zijn hoofdpersonage een paar jaar ouder maakte: Sue Lyon was tijdens de opnames midden de twintig. Het zorgde voor een subtielere vertolking en voorkwam verontwaardiging over seksueel getinte scènes met een kind. Het dwong het publiek ook om Lolita te zien als de jongere die ze werkelijk was en als het lustobject dat ze was in de ogen van de heimelijke pedofiel, de Franse literatuurprofessor Humbert Humbert.

Deze dubbelzinnigheid wordt doorgetrokken in de hele film: de kijker ziet de dingen zoals ze werkelijk zijn en zoals Humbert ze ziet, gekleurd door zijn eigen verlangens, lust, angsten om ontmaskerd te worden, zijn schuldgevoel en zijn jaloezie. In een bepaalde scène kijkt Humbert intens toe hoe Lolita met haar hoelahoep speelt; haar acties zijn kinds en onbewust provocerend tegelijk. Door Kubricks aanpak kan bijna alles in de film vanuit twee perspectieven worden bekeken.

Sue Lyons portrettering van Lolita zelf is een delicaat evenwicht, met pathos, maar ook met een grote dosis ironische humor. Aan de ene kant is ze een slachtoffer, een wees die door haar stiefvader wordt ontvoerd, seksueel uitgebuit, en gedwongen om haar situatie voor de buitenwereld verborgen te houden. Tegelijkertijd is Lolita een typisch Amerikaans meisje uit het midden van de 20e eeuw, brutaal, onbeschaamd en oppervlakkig, met een gewone smaak en dezelfde frivole interesses als elk ander schoolmeisje, en met een onwankelbaar zelfvertrouwen ondanks haar benarde positie.

Door het verhaal te vertellen vanuit het oogpunt van Humbert kan de film door de ogen van de moderne kijker misschien niet meer door de beugel. Humbert, het centrale personage, zou ten onrechte voor de held van het verhaal kunnen worden aanzien. De benadering laat hem toe zijn eigen gevoelens te romantiseren en te verheerlijken zonder enige duidelijke hint van sarcasme van de auteur.

In deze tijdsgeest misschien moeilijk verteerbaar en ongemakkelijk, maar wie de subtiliteiten van ‘Lolita’ vat, beseft dat deze verfilming van Nabokovs wereldbefaamde roman een onvolprezen huzarenstukje is.

Zin in meer werk van Stanley Kubrick? ‘Eyes Wide Shut’, ‘Full Metal Jacket’, ‘2001: A Space Odessey’ en ‘The Shining’ zijn beschikbaar in de Proximus VOD-catalogus. Naar de Proximus VOD-catalogus? Druk op de ‘On Demand’- of ‘Shop’-knop van je afstandsbediening, of ga rechtstreeks naar de VOD-catalogus online.