Hoe ‘2001: A Space Odyssey’ de filmgeschiedenis veranderde

Vier miljoen jaar geleden stoot een groep primaten op een vreemde zwarte monoliet. Het vreemde object drijft de leider van de mensapen ertoe om als eerste wezen ooit een wapen te hanteren. In het jaar 1999 – voor de filmmakers nog een verre toekomst – onderzoeken wetenschappers opnieuw een zwarte monoliet die signalen lijkt uit te zenden en sturen ze Dr. Floyd op onderzoeksmissie. In het jaar 2001 vertrekt dan weer het ruimteschip Discovery One richting Jupiter met aan boord vijf wetenschappers en de artificiële intelligentie HAL als boordcomputer. De film speelt zich af in vier afzonderlijke hoofdstukken en behandelt thema’s als de evolutie van het menselijke ras, technologie, artificiële intelligentie, onze plek in het heelal en het mogelijke bestaan van buitenaardse wezens.

Regisseur Stanley Kubrick en auteur Arthur C. Clarke wilden meer dan een halve eeuw geleden een nieuwe soort sciencefiction de wereld insturen en zo het filmlandschap voorgoed veranderen. Voor velen is hun verhaal nog steeds de beste sciencefictionfilm ooit gemaakt. Wat de film kenmerkt, is het titanenwerk dat de regisseur ervoor verzette. Pas na vier jaar intensieve voorbereiding kwamen de camera’s boven. Zo lang werkte Kubrick aan het scenario met Clarke, die wetenschapper en misschien wel de beste scifi-auteur van zijn tijd was. Ondanks al dat werk, was de film bij de release in 1968 geen onmiddellijk succes. Het duurde jaren vooraleer ‘2001’ erkend werd als een van de belangrijkste films aller tijden. De film streek dan ook “maar” één Oscar op, die voor de beste visuele effecten. Die waren overigens zo overtuigend en realistisch, dat sommigen er nog steeds van overtuigd zijn dat Kubrick met dezelfde technieken de maanlanding van 1969 in scène zette.

Actie verdwijnt naar de achtergrond, in tegenstelling tot heel wat andere populaire films in hetzelfde genre. Ook de dialogen zijn van minder belang. De gesprekken tussen de Russische en Amerikaanse wetenschappers zijn opzettelijk banaal en minimalistisch, net zoals die tussen astronauten Bowman en Poole. Het visuele aspect van het verhaal is een pak belangrijker.
 
Kubrick wilde dat zijn film visueel vooral geloofwaardig was. ‘2001’ mocht geen dertien in een dozijn zijn in een tijdperk waarin B-films in ruimteschepen legio waren. De visie die Kubrick naar het sciencefictiongenre bracht, opende deuren voor franchises als ‘Star Wars’ en ‘Alien’.

In tegenstelling tot de futuristische en avant-gardistische muziek die al eens onder een sciencefictionprent gezet wordt, koos Kubrick ervoor om de bevreemdende, stresserende, grootse en beklemmende sfeer weer te geven met klassieke muziek. De beroemde opener is het beeld van de aarde die achter de maan tevoorschijn komt op de tonen van ‘Also sprach Zarathustra’. We horen ook ‘An der schönen blauen Donau’ van Johann Strauss Jr. en een a capellaversie van Lux Aeterna van György Ligeti, om maar enkele voorbeelden te geven. De filmstudio wilde eigenlijk dat Kubrick de muziek gebruikte van een zekere Alex North en om hen tevreden te houden, deed de cineast alsof hij daarmee instemde. Pas op de avant-première ontdekten de studiobazen dat hij zijn eigen zin had gedaan.

De film laat opzettelijk heel wat open voor interpretatie. Kubrick wilde dat zijn film meer als een ervaring en een emotionele beleving binnenkwam, die ruimte gaf om te filosoferen over wat het allemaal betekent. Zijn visie is voor sommige filmkijkers iets té cerebraal, en een deel van het publiek is om die reden ook van de film afgekeerd. “Het staat je vrij om zo veel als je wil na te denken en te debatteren over de filosofische betekenis en de allegorieën in de film – een dergelijk debat toont aan dat we het publiek op een hoog niveau hebben begeesterd – maar ik wil niet dat ‘2001’ een exact handboek krijgt dat elke kijker zich verplicht voelt om te lezen, uit angst om de film fout te interpreteren”, liet Kubrick optekenen. Met andere woorden: geniet vooral van de film, denk er zo veel of zo weinig bij na als je wil en haal er de betekenis uit die voor jou belangrijk is.
 
‘2001: A Space Odyssey’ is nog tot 30 juni beschikbaar in de Proximus VOD-catalogus. Naar de Proximus VOD-catalogus? Druk op de ‘On Demand’ of ‘Shop’-knop van je afstandsbediening of ga rechtstreeks naar de catalogus online!