Arnout Hauben ontmoet de laatste getuigen van de bevrijding van Vlaanderen

De bevrijding lijkt eerst erg vlot te verlopen, maar loopt dan vast aan de Schelde. Het kost de geallieerden veel bloed, zweet en tranen om de toegang tot de haven van Antwerpen in handen te krijgen. Maar ook na de bevrijding volgen er nog maanden van angst en leed wanneer vliegende bommen terreur zaaien in onze steden.

De getuigenissen, herinneringen en ervaringen die Arnout vastlegt, zijn even aangrijpend als verrassend. Zowel bekende als minder bekende verhalen komen aan bod.

De Tweede Wereldoorlog kennen we niet alleen uit de geschiedenislessen. Bijna allemaal hebben we ooit wel verhalen gehoord van onze ouders, grootouders of overgrootouders die de oorlog hebben meegemaakt. Daardoor leeft die oorlog ook een beetje door in ons: als een schrikbeeld dat ons moet waarschuwen om niet dezelfde fouten te maken, maar ook als toonbeeld van de moed en de kracht van onze voorouders.

"Oorlog gaat uiteraard over meer dan legers en soldaten die elkaar bekampen" zegt Arnout Hauben. "Het gaat over mensen die in moeilijke en verwarrende tijden boven zich uitstijgen. Hoe vaak zeggen we niet over onze eigen ouders of grootouders dat ze anders zijn omdat ze de oorlog nog hebben meegemaakt, dat ze sterker en weerbaarder zijn? Tijdens mijn tocht ontmoette ik 75 jaar na datum de laatsten die nog overblijven van die supersterke oorlogsgeneratie. Het zijn mensen als mijn grootouders, die krachtig en optimistisch in het leven staan, maar in die paar jaar oorlog veel meer hebben meegemaakt dan ik waarschijnlijk in een heel leven. Door met deze getuigen te spreken, voelde ik ook beter welk bloed er door mijn aderen stroomde, voelde ik me inniger verbonden met mijn grootouders en de oorlogsverhalen die in mijn familie de ronde deden. Hun geschiedenis is tenslotte ook mijn geschiedenis, hun verhaal werd wat meer mijn verhaal."

Voor Arnout vormt De Bevrijding van Vlaanderen het sluitstuk van zijn Ten Oorlog-project. Na reeksen over de internationale schaal van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, en een aantal specials bleef hij deze keer dicht bij huis: "Het heeft me de ogen geopend omdat mijn tocht het oorlogsleed zo tastbaar,  zichtbaar en hoorbaar maakte. In mijn DNA zit deze oorlog diep verankerd, net zoals in dat van mijn kinderen. Ik ben vast niet de enige die dat zo aanvoelt. Natuurlijk zijn er vrolijke verhalen over met bloemen versierde tanks en kussende meisjes en soldaten als het over de bevrijding gaat, maar die vrijheid werd ons zeker niet in de schoot geworpen. Dat weet ik nu wel zeker."

Arnout reist in het kielzog van de bevrijders van Vlaanderen. Begin september rukken de geallieerden in sneltempo op richting Brussel en Antwerpen. Het zijn onvergetelijke dagen van vreugde, hoop en feest. Maar op sommige plaatsen hangen de mensen enkele uren te vroeg de vlaggen buiten….

Arnout zijn tocht start aan de Frans-Belgische grens waar de geallieerden op 2 september 1944 het grensdorpje Rongy veroveren. Hij volgt het spoor van het Tweede Britse leger, waar ook de Brigade Piron deel van uitmaakt. Dat is een groep Belgische soldaten die in Normandië hebben meegevochten, België bevrijden en nadien ook strijden in Nederland. De bevrijding gaat gepaard met feest en vreugde. De bevrijders delen chocolade en sinaasappels uit en krijgen in ruil tomaten van de euforische bevolking. De verhalen van deze dagen zijn buitengewoon hoopvol: Vlaamse meisjes worden verliefd op de buitenlandse helden, triomftochten trekken door de Vlaamse straten en overal klinkt er muziek van bevrijdingsorkesten.

Maar de aftocht van de Duitsers verloopt niet altijd zonder problemen. Op enkele plaatsen houden de Duitsers nog lelijk huis. Arnout trekt verder naar Oudenaarde, waar de Duitsers in het nabijgelegen kasteeldomein Calmont enkele weken voor de bevrijding waren gestart met de installatie van een lanceerplatform voor hun beruchte V1-bommen. Er lagen een 80-tal V1-bommen klaar om afgevuurd te worden. Wanneer de geallieerden sneller dan voorzien Oudenaarde naderen, vinden de Duitsers er niets beter op dan al de bommen op te blazen. Het kasteel van Calmont wordt herleid tot een ruïne.

De opdracht van de geallieerden was duidelijk: zo snel mogelijk Antwerpen bevrijden en haar strategisch belangrijke haven veiligstellen. Arnout volgt hun route en houdt halt in Wijnhuize, een deelgemeente van Herzele in Oost-Vlaanderen. Op 3 september 1944 wordt er feest gevierd. Het hele dorp is samengekomen om de Engelse bevrijders te verwelkomen. Een nietsvermoedende groep terugtrekkende Duitsers botst op het kruispunt van Wijnhuize op de Engelsen en de feestvierende massa. Een vuurgevecht breekt uit en het hele kruispunt wordt vernietigd.

Op 3 september wordt Brussel bevrijd. Daarna vervolgen de bevrijdingstroepen hun weg richting Antwerpen. Arnout stopt aan het fort van Breendonk waar de Duitsers slechts enkele dagen voor de bevrijding de laatste gevangenen op treinen zetten richting naziconcentratiekampen in Duitsland. Arnout eindigt het eerste deel van zijn tocht in Antwerpen. Op 6 september 1944 nemen de geallieerden de strategische haven van Antwerpen in.

Arnout vertelt in deze aflevering het verhaal van de vergeten slag om Geel, het Bastogne van Vlaanderen. Twee weken lang strijden de geallieerden in de stad van huis tot huis. Op de markt gaat Arnout op zoek naar de allerlaatste getuigen van die donkere oorlogsdagen. Langs het Albertkanaal reist Arnout richting de kust en de monding van Schelde, die 75 jaar geleden bloedrood kleurde.

Arnout start zijn tocht aan het Albertkanaal in Geel. Tijdens de Slag om Geel sneuvelen 1000 soldaten en 140 burgerslachtoffers. Het centrum van de stad is tot puin herleid. Het is de bloedigste veldslag tijdens de bevrijding van Vlaanderen. Door de veteranen wordt de slag ook wel de vergeten Slag om Geel genoemd. Ondanks de zware tol die de stad Geel moet betalen, heeft deze gebeurtenis geen plaats gekregen in ons collectief geheugen.

Enkele dagen na het einde van de Slag om Geel start de Slag om de Schelde. Arnout trekt naar Sint-Laureins, aan het Leopoldkanaal. De Antwerpse haven werd begin september 1944 al bevrijd, maar de toegang tot de haven, de Scheldemonding is nog altijd in handen van de Duitsers. Daardoor kunnen de geallieerde schepen de haven niet bereiken en komt de bevoorrading van het bevrijdingsleger in de problemen. In Sint-Laureins moeten de Canadezen het Leopoldkanaal oversteken om de zuidelijke oever van de Scheldemonding in handen te krijgen. Het wordt een zware strijd. Tegenover elke Canadees staan drie Duitsers.

Daarna trekt Arnout door naar het laatste stukje bezet Vlaanderen. Het is pas nadat de geallieerden de zuidelijke Scheldeoever hebben veroverd dat Knokke, Heist en Zeebrugge kunnen bevrijd worden. Op 3 november 1944 is het dan zo ver. Heel Vlaanderen is bevrijd. De haven van Antwerpen kunnen de geallieerden nog niet gebruiken. Daarvoor moeten ze eerst nog het schiereiland Walcheren innemen om zo ook de noordelijke oever van de Schelde vrij te maken. Op 1 november vertrekken 123 schepen vanuit Oostende richting Westkapelle op Walcheren. Ook Arnout neemt de boot richting Westkapelle. Daar gaat de bevrijding allesbehalve samen met vreugdefeesten. De inwoners van Westkapelle betalen een zware prijs voor hun vrijheid.

Op 28 november vaart het eerste geallieerde schip de haven van Antwerpen binnen. De geallieerden zijn in hun opzet geslaagd. Toch is in Vlaanderen de oorlogsterreur nog niet achter de rug. De Duitsers hebben nog een berucht wapen achter de hand: de vliegende bommen.

Van de naar schatting 9000 V-bommen die op België werden afgevuurd, waren er 775 die dodelijke slechtoffers maakten. Arnout brengt die 775 dodelijke bommen op België in kaart die in de laatste oorlogsmaanden dood en terreur zaaien in België. Van de eerste V- bom die op Eernegem valt nog voor Vlaanderen bevrijd is, tot de dagelijkse bominslagen in de provincie Antwerpen, waarbij meer dan 3500 burgerslachtoffers vallen. Arnouts tocht eindigt in Kalmthout, waar de laatste bom op 29 maart 1945 neerkwam. Die laatste bom betekent het einde van de V-bommenterreur in Vlaanderen en staat symbool voor het einde van de oorlog.

De V-bommen (V van ‘Vergeltungswaffen’) waren gesofisticeerde bommen die de Duitsers aan het einde van de oorlog inzetten. Het waren de voorlopers van de hedendaagse raketten, met een zeer groot bereik, maar niet altijd even precies. Arnout start bij de eerste V-bom, die op 8 juli 1944 in het West-Vlaamse dorpje Eernegem valt. De dorpelingen weten niet wat hen overkomt. De Duitsers ruimen zo snel mogelijk alle schade op, in de hoop geen informatie over hun geheime wapen aan het verzet te lekken. Drie mensen worden er die dag levenloos vanonder het puin gehaald.

Daarna trekt Arnout door naar Antwerpen, dat vanaf oktober 1944 het hoofddoelwit is van de Duitse V-bommen. Op 16 december 1944 komen 567 mensen om bij de 286ste dodelijke V-bom op Vlaanderen. De bom slaat rond half vier in op Cinema Rex. Het is de zwaarste bomaanslag ooit in ons land.

Antwerpen mag dan wel het hoofddoelwit zijn, toch komen de bommen ook elders in Vlaanderen terecht. Door technische onvolkomenheden aan de bommen of doordat ze uit de lucht geschoten worden door geallieerd luchtafweergeschut, komen er ook veel vliegende bommen op kleinere steden en op het platteland terecht. Zo ook op kerstavond 1944 in Kalken, waar twee jongens tijdens het schaatsen omkomen. Van hen wordt alleen een verwrongen schaatsje teruggevonden.

De 775ste en laatste dodelijke bom valt in de nacht van 28 op 29 maart op Kalmthout. De bominslag is in mysterie gehuld en het is pas na ettelijke contacten met verscheidene archieven dat Arnout ontdekt dat er die nacht twee Britse soldaten zijn omgekomen. Hij spoort hun familie op en vertelt hen over zijn ontdekking. De families zijn geëmotioneerd want na 75 jaar krijgen zij eindelijk antwoorden op vragen waar zij al bijna hun hele leven mee rondlopen.

Bekijk Ten Oorlog: De Bevrijding van Vlaanderen maandag om 20u40 op Eén of waar je ook bent via proximuspickx.be of de Proximus Pickx-app. Via TV Replay bekijk je het programma tot 36 uur later wanneer jij wil!