Hommage aan Sofia Goebaidoelina, de grande dame van de Russische muziek in deSingel

Een unieke levenswandel laat zich graag vertalen in bijzondere kunst: Sofia Goebajdoelina is er het levende voorbeeld van. Geboren in een Sovjet-Unie die het atheïsme predikte, ontdekte ze reeds op jonge leeftijd spirituele dimensies in het werk van haar favoriete componisten. De klank van het transcendentale zou ook haar eigen praktijk gaan beheersen, maar viel bij de autoriteiten veel minder in de smaak. In 1979 belandde Goebajdoelina op de zwarte lijst, maar van wrok is weinig sprake. "Ik verdiende niet veel, maar kon schrijven wat ik wilde, zonder compromissen." En compromisloos, dat is haar oeuvre zonder meer. Technieken uit de Europese en Amerikaanse avant-garde implementeert ze op geheel eigen wijze. Abstracte mystieke ideeën krijgen gestalte in concrete klanken. Ongewone bezettingen zorgen voor ongewone timbres (wat dacht je bijvoorbeeld van percussie, bajan en vier saxofoons in 'Erwartung'). Toch is het werk van Goebajdoelina allerminst bombastisch. Bijna altijd schuwt ze de grote gestiek: minimale middelen zet ze schijnbaar moeiteloos in voor maximale doeltreffendheid. Laat je meevoeren in een dieppersoonlijk oeuvre met universele allures.

Sofia Goebaidoelina, grande dame van de Russische muziek
Op 24 oktober 1931 werd ze geboren in Tsjistopol, halfweg tussen Moskou en de Oeral. Deels Russisch, deels Tataars groeide ze op in het drukkende communistische klimaat en studeerde ze aan de conservatoria van Kazan en Moskou. Haar moderne idioom leidde ertoe dat haar werk nauwelijks uitgevoerd werd en ze haar geld moest verdienen met filmmuziek. Goebaidoelina behoort samen met Schnittke, Oestvolskaja en Denisov tot de zogenaamde 'Tweede generatie' van de 20ste eeuwse Russische componisten.

Het was Sjostakovitsj die haar een hart onder de riem stak en vooral violist Gidon Kremer, cellist Mstislav Rostropovitsj en dirigent Gennadi Rozhdestvenski zorgden voor haar doorbraak in de jaren tachtig onder meer met het indrukwekkende en voor haar typerende werk 'Stimmen... Verstummen'. Elmer Schönberger en Reinbert de Leeuw maakten haar geliefd in Nederland en bespoedigden zo haar doorbraak in het Westen.

Spirituele dimensie
De bijzondere magische eigenheid van haar muziek verraadt haar afkomst ver oostelijk van Moskou, maar ook haar voorliefde voor totaal verschillende componisten als Bach en Cage. Essentieel is de spirituele dimensie: in vrijwel al haar composities probeert Goebaidoelina een mystieke tijdloosheid in klanken te vangen, het oermoment van de waarheid om te zetten in een lineair proces.

Ongewoon rijk kleurenpalet
Sofia Goebaidoelina staat bekend als een zeer bevlogen en dramatische toonkunstenares met een ongewoon rijk kleurenpalet. Een essentieel kenmerk van haar oeuvre is de bijna volledige afwezigheid van 'absolute' muziek. Het merendeel van haar werken heeft namelijk opvallend aanwezige 'buiten-muzikale' dimensies als poëzie (getoonzet dan wel verklankt) of een ritueel. Daarbij is haar instrumentgebruik volstrekt eigenzinnig. Aan het eind van de zeventiger jaren werd haar religieuze persoonlijkheid steeds meer en meer herkenbaar in haar composities. Nog steeds werd religie en religieuze kunst in die tijd zwaar onderdrukt in de voormalige Sovjet-Unie. Toch schreef Sofia Goebaidoelina composities als bijv. het vioolconcerto 'Offertorium'  voor de Letse violist Gidon Kremer of haar 'Seven Last Words' voor cello, bajan en strijkorkest opgedragen aan Vladimir Toncha en Friedrich Lips, een werk dat in de USSR gepubliceerd werd onder de niet-religieuze titel 'Partita'.

Sofia Goebaidoelina : "I am a religious Russian Orthodox person and I understand 'religion' in the literal meaning of the word, as 're-ligio', that is to say the restoration of connections, the restoration of the 'legato' of life. There is no more serious task for music than this."

Hommage aan Sofia Goebajdoelina
Zaterdag 9 februari 2019 vanaf 14.00u
deSingel - Antwerpen

Meer info : desingel.be

Extra :
De nacht is verloren gegaan. Rob Zuidam op nrc.nl, 13 april 2001
Sofia Goebaidoelina: de passie. Aart van der Wal op www.opusklassiek.nl, april 2008

Toonmeesters is een serie documentaires van filmmaker Cherry Duyns en pianist Reinbert de Leeuw over hedendaagse componisten. In elke aflevering volgen we één componist die een toelichting geeft op zijn of haar muziek. Hier kan je het eerste en tweede deel  van de documentaire over Sofia Goebajdoelina bekijken.

Luister naar de de muziek van Sofia Goebajdoelina in je favoriete streaming-apps met eindeloze mobiele data, dankzij Epic Beats.

Bekijk hier ook het gesprek van muziekjournalist Thea Derks met Reinbert de Leeuw over Sofia Goebajdoelina en Elena Firsova