Het lexicon van de film- en televisiewereld: de flashback

Flashbacks lijken haast een inherent aspect van een film of televisieserie. De voorbeelden waar deze techniek gebruikt wordt, zijn dan ook legio. Toch lijkt het ons geen overbodige luxe om nog eens uitgebreid uit de doeken te doen wat een flashback precies inhoudt.

Een flashback of analepsis is het moment waarop in een film de huidige chronologie wordt stopgezet en er een fragment uit het verleden wordt opgerakeld. Dat kan slechts enkele seconden in beslag nemen, maar sommige films zijn volledig opgemaakt uit flashbacks - denken we bijvoorbeeld maar aan "Memento", waarover dadelijk meer. Flashbacks zijn meestal het aangewezen middel om een achtergrondverhaal te vertellen of context te schetsen van wat vooraf ging aan de gebeurtenissen die zich in het chronologische verhaal afspelen. Doorheen de geschiedenis hebben sommige regisseurs echter terdege geëxperimenteerd met de techniek, zodat de kijker niet altijd even zeker is of hij de gebeurtenissen die in de flashback worden vertoond, wel voor waar mag aannemen.

Zoals gezegd, maakten talloze regisseurs doorheen de geschiedenis gebruik van deze techniek, maar een moet natuurlijk de allereerste zijn. En die eer valt D.W. Griffiths controversiële "The Birth of a Nation" (1915) te beurt. De film gaat meer dan 100 jaar na datum nog vlot over de tongen, omdat hij bol staat van het racisme, meer specifiek dat van de Ku Klux Klan. Anderzijds innoveert Griffith met allerlei technieken, waaronder dus ook de flashback, die de regisseur zelf nog als 'switchback' omschreef.

Ook een andere klassieker uit de vroege Amerikaanse filmjaren, Orson Welles' "Citizen Kane" (1941), maakt gretig gebruik van de techniek van de flashback. Het verhaal gaat over de moord op Charles Foster Kane (geïnspireerd op de beruchte mediatycoon William Randolph Hearst) en wordt verteld aan de hand van talloze getuigenissen van vrienden, businesspartners en liefjes. Dit alles om de betekenis van Kane's allerlaatse woord 'Rosebud' te achterhalen.

Dat de techniek van de flashback tot in het extreme kan worden toegepast, bewijst Christopher Nolan in "Memento". De film vertelt het verhaal van Leonard Shelby (Guy Pearce) die op zoek gaat naar de moordenaar van zijn vrouw. Die zoektocht wordt bemoeilijkt doordat Shelby lijdt aan anterograde amnesie, waardoor hij geen nieuwe herinneringen meer kan aanmaken. Om de kijker mee te nemen in de psychologische toestand van het hoofdpersonage, wordt de film omgekeerd verteld, waardoor alle scènes dus als een flashback van de vorige gelden. Daarnaast is er ook een chronologische verhaallijn die op het einde van het verhaal samenvloeit met de achronologische. Een waar huzarenstukje, dat Christopher Nolans regisseercarrière definitief lanceerde.

Ter afsluiter hebben we nog Akiro Kurosawa's klassieker "Rashomon", die bol staat van de onbetrouwbare flashbacks. Opnieuw wordt een moord uitgespit aan de hand van verschillende getuigenissen, maar in tegenstelling tot de meeste andere films komen hier de getuigenissen niet overeen. Daarmee poneert Kurosawa de vraag waar de grens ligt tussen waarheid en interpretatie. Want wie heeft de waarheid in pacht als niemand het erover eens is?

Ook series en tv-shows maken maar al te graag gebruik van de flashbacktechniek, misschien wel de meest voorkomende narratieve techniek op het grote en kleine scherm. Denken we bijvoorbeeld maar aan "How I Met Your Mother", "Lost" en "How to Get Away with Murder". De ene serie drijft het gebruik van flashbacks meer tot het uiterste dan de andere, maar wat velen gemeenschappelijk hebben, is dat een flashback steevast van pas komt om een achtergrondverhaal wat meer uit te spitten.